Bestaat er klassenjustitie in de Nederlandse strafrechtketen en zo ja, welke verklaringen bestaan daarvoor? Dat hebben onderzoekers van Universiteit Utrecht uitgezocht in opdracht van het WODC.
Het is volgens het WODC een verkennend, kwalitatief onderzoek, waardoor harde antwoorden die bewijs leveren voor klassenjustitie niet te geven zijn. Wel vonden de onderzoekers aanwijzingen voor verschillende vormen van (onbewuste) selectiviteit die in de Nederlandse strafrechtketen worden ervaren. De vraag is of het legitiem kan zijn om onderscheid te maken en zo ja, wat daarvoor dan de criteria zijn.
Klassenjustitie wordt in dit onderzoek omschreven als niet legitieme benadeling van mensen die niet tot de heersende klasse behoren of juist niet legitieme bevoordeling van mensen die daar wel toe behoren. Dat leidt tot niet legitieme vormen van selectiviteit (onderscheid maken), direct of indirect, bewust of onbewust, en systematisch of incidenteel.
Vooroordelen
Geïnterviewde professionals uit de strafrechtketen gaven aan dat zij aanwijzingen zien voor verschillende vormen van het maken van onderscheid. Onbewuste vooroordelen en stereotypen kunnen hierbij een rol spelen. Daarnaast zeggen ze aanwijzingen te zien voor vormen van legitieme selectiviteit, dan wel selectiviteit waarover gediscussieerd kan worden of deze legitiem is of niet. Zoiets kan bijvoorbeeld voorkomen wanneer er discretionaire ruimte is: houden we deze persoon staande, mag iemand verder rijden zonder boete voor rijden zonder licht?
De onderzoekers stellen dat het nuttig is om verklaringen voor klassenjustitie voortaan te onderscheiden in drie typen: cognitieve verklaringen, motivationele verklaringen en verklaringen op systeemniveau. Cognitieve verklaringen voor klassenjustitie wijzen op denkprocessen van mensen (vooroordelen, stereotypen en discriminatie). Dit speelt ook een rol bij het wel of niet herkennen van overwegingen en de leefwereld van verdachten.
Motivationele verklaringen wijzen vaker op het bewust en/of gemotiveerd onderscheid maken. Verklaringen op systeemniveau hebben betrekking op het strafrechtelijk systeem.