Tot aan de zomer ging het vrij goed, maar na de persconferentie van 24 juni verloor het kabinet de regie over de crisisaanpak. De nationale crisisstructuur werd ontmanteld en we gingen collectief met reces. Het karwei zat erop, zo leek wel. Dit was echter een miskenning van het virus dat geenszins op vakantie ging, schrijft adviseur crisisbeheersing Gert-Jan Ludden.
Toen de besmettingscijfers weer opliepen, was er in eerste instantie een gevoel van ‘zo erg zal het wel niet zijn’, omdat de ziekenhuis- en IC-opnames beperkt bleven. Het kabinet nam geen extra maatregelen en liet de aanpak over aan de veiligheidsregio’s, die daar echter geen raad mee wisten. In september begonnen alle alarmbellen weer te rinkelen, kleurde meer dan de helft van de regio’s oranje tot rood en besloot het kabinet weer voor een centrale aanpak.
Nu wordt pijnlijk zichtbaar waar de verslapping in de zomerperiode toe heeft geleid. Er is nog steeds een rammelend testbeleid en het bron- en contactonderzoek functioneert niet goed. De corona app en de coronawet liggen nog op de plank. De mondkapjesdiscussie is van een tenenkrommend niveau en de samenwerking tussen het kabinet en de veiligheidsregio’s verloopt niet vlekkeloos. Met een zwalkende aanpak, gebaseerd op de achteruitkijkspiegel van het OMT, creëert het kabinet onrust, onbegrip en weerstand in de samenleving. Verpleeg- en verzorgingstehuizen, scholen, kerken, de cultuursector en evenementenorganisatoren weten niet waar ze aan toe zijn, omdat een diversiteit aan maatregelen elkaar opvolgt en aan willekeur onderhevig is.
Nationale crisisstructuur
Willen we de winter goed doorkomen, dan zal uit een ander vaatje moeten worden getapt. Allereerst zal het kabinet de nationale crisisstructuur weer moeten activeren met de ministeriële commissie crisisbeheersing (MCCB) en de interdepartementale commissie crisisbeheersing (ICCB). Daarmee sluit je beter aan op de crisisstructuur van de veiligheidsregio’s en creëer je urgentiebesef vanuit Den Haag. Het dashboard zal naast de cijfers over besmettingen en ziekenhuisopnames ook andere gegevens moeten weergeven. Bijvoorbeeld het aantal faillissementen, werkloosheidscijfers, UWV uitkeringen, uitgaven voor ondersteuningspakketten bedrijven, toename suïcides en extra appèl op de geestelijke gezondheidszorg. Met een completer dashboard zal inzichtelijker worden op welke segmenten uit de samenleving moet worden (bij)gestuurd.
Er is ook noodzaak voor een effectievere communicatie met de bevolking. Dat kan door op een vast moment (tweewekelijks) een persconferentie te organiseren en niet alleen als er aanscherping van beleid nodig is. Er gebeurt veel en er is altijd wel iets zinvols te melden. Kies voor een ander format dan tot nu gebruikelijk en geef een platform aan de vier verantwoordelijke crisismanagers. De voorzitter van het MCCB (Mark Rutte), de voorzitter ICCB en tevens nationaal veiligheidscoördinator (Pieter-Jaap Aalbersberg), het belangrijkste adviesorgaan van het kabinet, het hoofd van het Landelijk Operationeel Team Corona (IJle Stelstra), het team dat alle operationele maatregelen coördineert en de voorzitter van het Veiligheidsberaad (Hubert Bruls) als spreekbuis namens de veiligheidsregio’s. Deze functionarissen vormen de aorta van de crisisaanpak en kunnen elk vanuit hun eigen verantwoordelijkheid relevante en actuele informatie verschaffen.
Cruciale fase
We zitten in een cruciale fase van de crisis en willen een nieuwe lockdown voorkomen. Het kabinet en de Tweede Kamer moeten dan niet oeverloos blijven polderen, de crisis politiseren en verstrikt raken in een moeras aan wetenschappelijke adviezen. Willen we het virus verslaan, dan zal het kabinet naast het appelleren aan ons gedrag om de basismaatregelen te volgen, ook de hand in eigen boezem moeten steken en zichzelf verplichten minder chaotisch te zijn. De samenleving heeft behoefte aan helder beleid, consistente maatregelen, perspectief en leiderschap. Slechts dan kunnen we de (nabije) toekomst hoopvol tegemoet zien.
Gert-Jan Ludden
Adviseur crisisbeheersing
